Mısırlılar British Museum'dan Rosetta Stone'u iade etmesini istiyor

Eski eserlere kimin sahip olduğu konusundaki tartışma, Avrupa ve Amerika'daki müzeler için giderek artan bir sorun haline geldi ve dikkatler British Museum'da en çok ziyaret edilen parçaya düştü : Rosetta Taşı .

Koyu gri granit levha üzerindeki yazıtlar, 1801'de İngiliz imparatorluğunun güçleri tarafından Mısır'dan alındıktan sonra eski Mısır hiyerogliflerinin deşifre edilmesinde ufuk açıcı bir buluş oldu.

Şimdi, İngiltere'nin en büyük müzesi hiyerogliflerin çözülmesinin 200. yıl dönümünü kutlarken, binlerce Mısırlı taşın iadesini talep ediyor.

Arap Bilim, Teknoloji ve Deniz Taşımacılığı Akademisi dekanı ve taşın iadesi için çağrıda bulunan iki dilekçeden birinin düzenleyicisi olan Monica Hanna, "British Museum'un taşı elinde tutması, Batı'nın Mısır'a yönelik kültürel şiddetinin bir simgesidir" dedi.

Rosetta Stone'un satın alınması, İngiltere ve Fransa arasındaki emperyal savaşlara bağlandı. Napolyon Bonapart'ın Mısır'ı askeri işgalinden sonra, Fransız bilim adamları taşı 1799'da Fransızlar tarafından Rosetta olarak bilinen kuzeydeki Rashid kasabasında ortaya çıkardılar. İngiliz kuvvetleri Mısır'da Fransızları mağlup ettiğinde, taş ve bir düzineden fazla başka eser, iki tarafın generalleri arasında 1801'de yapılan teslim anlaşmasının hükümleri uyarınca İngilizlere teslim edildi.

O zamandan beri British Museum'da kaldı.

Hanna'nın 4.200 imzalı dilekçesi, taşın yasadışı yollardan ele geçirildiğini ve "savaş ganimeti" teşkil ettiğini söylüyor. İddia, Mısır'ın eski eser işlerinden sorumlu eski bakanı Zahi Hawass'ın 100.000'den fazla imzası olan neredeyse aynı dilekçesinde tekrarlanıyor. Hawass, Mısır'ın 1801 anlaşmasında söz sahibi olmadığını savunuyor.

British Museum bunu yalanlıyor. Müze yaptığı açıklamada, 1801 anlaşmasının Mısır temsilcisinin imzasını içerdiğini söyledi. İngilizlerin yanında Fransızlara karşı savaşan bir Osmanlı amiraline atıfta bulunur. İstanbul'daki Osmanlı padişahı, Napolyon'un işgali sırasında sözde Mısır'ın hükümdarıydı.

Müze ayrıca Mısır hükümetinin iade talebinde bulunmadığını söyledi. Aynı kararnamenin bilinen 28 nüshası olduğunu ve 21'inin Mısır'da kaldığını da sözlerine ekledi.

Orijinal taş kopya üzerindeki çekişme, Mısırbilim için rakipsiz öneminden kaynaklanmaktadır. MÖ 2. yüzyılda oyulmuş levha, o zamanlar hüküm süren Ptolemaioslar ile bir Mısır rahipleri mezhebi arasındaki bir anlaşmaya ilişkin bir kararnamenin üç tercümesini içeriyor. İlk yazıt klasik hiyerogliflerle, sonraki yazı Demotik olarak bilinen basitleştirilmiş hiyeroglif yazıyla ve üçüncüsü Antik Yunancadır.

İkincisinin bilgisi sayesinde, akademisyenler hiyeroglif sembolleri deşifre edebildiler ve Fransız Mısırbilimci Jean-Francois Champollion sonunda 1822'de dili çözdü.

British Museum Mısır Yazılı Kültürü başkanı Ilona Regulski, "Geçen 18. yüzyıldan bilim adamları, bilinen bir dilde yazılmış iki dilli bir metin bulmanın özlemini çekiyorlardı" dedi. Regulski, Champollion'un buluşunun 200. yıl dönümünü kutlayan müzenin “Eski Mısır'ın Kilidini Açan Hiyeroglifler” adlı kış sergisinin baş küratörüdür.

Taş, British Museum'da barındırılan 100.000'den fazla Mısır ve Sudan kalıntısından biridir. İngiltere'nin 1883'ten 1953'e kadar bölgedeki sömürge yönetimi sırasında büyük bir yüzde elde edildi.

Müzeler ve koleksiyonerler için eserleri menşe ülkelerine iade etmek, neredeyse her ay bildirilen yeni vakalarla giderek yaygınlaştı. Çoğu zaman, bir mahkeme kararının sonucudur, ancak bazı davalar gönüllüdür ve tarihsel yanlışlar için bir kefaret eylemini simgelemektedir.

New York Metropolitan Müzesi, bir ABD soruşturmasının yasadışı olarak kaçırıldıkları sonucuna varmasının ardından Eylül ayında 16 eski eseri Mısır'a iade etti. Pazartesi günü, Londra'daki Horniman Müzesi, hükümetinin talebi üzerine Nijerya'ya 12 Benin Bronzu da dahil olmak üzere 72'den fazla nesne imzaladı.

Sanat ve tarihi eserlerle ilgili davalarda uzmanlaşmış Boston merkezli bir avukat olan Nicholas Donnell, bu tür anlaşmazlıklar için ortak bir uluslararası yasal çerçeve bulunmadığını söyledi. Bir eserin yasa dışı yollarla elde edildiğine dair açık bir kanıt olmadıkça, ülkesine geri gönderilme büyük ölçüde müzenin takdirindedir.

Donnell, "Anlaşma ve zaman çerçevesi göz önüne alındığında, Rosetta Stone'u kazanması zor bir yasal savaş," dedi.

British Museum, eserler için çeşitli ülkelerden kendisine birkaç geri dönüş talebinde bulunulduğunu kabul etti, ancak Associated Press'e bunların durumu veya sayısı hakkında herhangi bir ayrıntı vermedi. Ayrıca, koleksiyonundan bir eseri ülkesine geri gönderip getirmediğini de doğrulamadı.

Bir arkeolog ve çevrimiçi akademik forum Past Presserves'in CEO'su Nigel Hetherington'a göre müzenin şeffaf olmaması başka amaçlara işaret ediyor.

"Bu parayla ilgili, ilgiyi sürdürmekle ve belirli öğeleri iade ederken insanların artık gelmeyeceği korkusuyla ilgili," dedi.

Batılı müzeler, dünya hazinelerini elinde tutmalarını haklı çıkarmak için uzun süredir üstün tesislere ve daha büyük kalabalıklara işaret ediyor.

ABD merkezli Eski Eserler Koalisyonu'na göre, 2011'de diktatör Hüsnü Mübarek'i deviren ayaklanmayı izleyen kargaşanın ortasında Mısır, 2011 ile 2013 yılları arasında ülkeye tahmini 3 milyar dolara mal olan eser kaçakçılığında bir artış gördü. 2015 yılında, Kahire'deki Mısır Müzesi'ndeki temizleyicilerin, süper yapıştırıcıyla sakalını yeniden takmaya çalışarak Firavun Tutankhamun'un cenaze maskesine zarar verdiği keşfedildi.

Ancak Başkan Abdel Fattah el-Sissi'nin hükümeti o zamandan beri eski eserlere büyük yatırım yaptı. Mısır, uluslararası kaçakçılığı yapılan binlerce eseri başarılı bir şekilde geri aldı ve on binlerce nesnenin barındırılabileceği yeni inşa edilmiş, son teknoloji bir müze açmayı planlıyor. Büyük Mısır Müzesi, on yılı aşkın bir süredir yapım aşamasındadır ve açılışında tekrar tekrar gecikmeler olmuştur.

Mısır'ın Giza piramitlerinden Sudan sınırındaki Ebu Simbel'in yükselen heykellerine kadar çok sayıda antik anıtı, 2021'de 13 milyar dolar çeken bir turizm endüstrisi için mıknatıs görevi görüyor.

Hanna'ya göre Mısırlıların kendi tarihlerine erişme hakkı bir öncelik olarak kalmalı. "Kaç Mısırlı Londra'ya veya New York'a seyahat edebilir?" dedi.

Mısır makamları, Mısır'ın yurtdışında sergilenen Rosetta Stone veya diğer Mısır eserlerine yönelik politikasına ilişkin yorum talebine yanıt vermedi. Hawass ve Hanna, geri dönüşünü güvence altına almak için hükümete umut bağlamadıklarını söylediler.

Hawass, "Rosetta Taşı, Mısır kimliğinin simgesidir" dedi. "[İngiliz] müzesine hakları olmadığını söylemek için medyayı ve entelektüelleri kullanacağım."